تدوین مدلی جهت مدیریت اسلامی بر اساس نامه 53 نهج البلاغه


هدف اصلی این پژوهش که تدوین مدل برای مدیریت اسلامی بود محقق شد و در طی تدوین مدل به سؤالات زیرپاسخ داده شده است:

 


سؤال اصلی
مدل مدیریت اسلامی بر اساس عهدنامه مالک اشتر چگونه است؟

 

 


بعد از تجزیه و تحلیل داده های متن، چهار ویژگی لازم و ضروری در شخص مدیر، از دیدگاه امام علی(ع) برداشت شد. که عبارتند از : تقوا، عدالت، تدبیر و شرح صدر. دو ویژگی دیگر که از خصوصیات اجتماعی مدیر است و از پیش شرط های فرآیند مدیریت علوی عبارتند از: مقبولیت مردمی و مشروعیت سیاسی. بعبارت دیگر، شخص مدیر باید مورد قبول مردم باشد تا او بتواند فرآیند مدیریت را طی کند و هم چنین مدیریت او باید از لحاظ قانونی و سیاسی مشروع باشد.

 

 

امام علی(ع) در ابتدای عهد نامه می فرمایند: «این دستوری است که بنده ی خدا علی امیر المؤمنین به «مالک اشتر بن حارث اشتر» در فرمانش به او صادر فرموده است و این فرمان را هنگامی نوشت که وی را زمامدار و والی کشو مصر قرار داد.»

 


امام علی(ع) در این گزاره تأکید می کنند که مالک از طرف من به زمامداری برگزیده شده است تا حکومت مالک از لحاظ سیاسی و قانونی مشروع باشد. موضوع هسته ای و مهم فرآیند مدیریت علوی فرایند تصمیم گیری است،که دارای 5 مرحله است. سه مرحلۀ اول در مقوله هسته ای مدل جای می گیرد که عبارتند از: شناخت مسأله و جمع آوری اطلاعات، تعیین معیار ها، ارزیابی راه حل ها و انتخاب. مرحله چهارم فرآیند تصمیم گیری که مرحله ی اجرای تصمیمات است، در راهبرد های فرآیند مدیریت علوی جای می گیرند. این راهبردها که وظایف مدیریت اسلامی به شمار می روند عبارتند از: برنامه ریزی- سازماندهی- مدیریت اموال عمومی- مدیریت منابع انسانی و مدیریت ارتباطات و اطلاعات.

 

 

مرحلۀ پنجم فرآیند تصمیم گیری، اصول بعد از اجرای تصمیمات را بر شمرده است که در فرآیند مدیریت علوی قرار نمی گیرد و جزء فرآیند تصمیم گیری است. اهداف فرآیند مدیریت علوی عبارتند از : امنیت، رفاه، عمران، هدایت و ارشاد و وفاداری مردم به حکومت.

متغیر های میانجی تأثیر گذار بر فرآیند مدیریت به دو دسته تقسیم شده اند:
متغیرهای درون سازمانی و متغیر های بیرون سازمانی.

 

 


مقوله های میزان جذابیت پیامدها، میزان دلبستگی اعضاء سازمان، میزان وفاداری مردم به سازمان و قدرت عوامل ذی نفوذ از جمله متغیر های درون سازمانی مؤثر بر راهبرد ها، به شمار می روند. و مقولات عوامل طبیعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی نیز متغیر های برون سازمانی هستند که بر راهبردهای مدیریت علوی تأثیر گذارند. علاوه بر فرآیند مدیریت علوی و فرآیند تصمیم گیری علوی، الگوی رهبری تناسبی نیز از دل داده ها استخراج شده است؛ که دارای پنج سبک عادلانه، حمایتی، مشاوره ای، ترغیبی و مشارکتی است. 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب
فصل اول: کلیات    1
1-1- مقدمه    2
2-1- بیان مسأله    3
3-1- ضرورت تحقیق    4
4-1- هدف اصلی تحقیق    6
5-1- سؤالات تحقیق    6

 

فصل دوم : مبانی نظری    7
1-2- اندیشمندان مدیریت اسلامی    8
2-2- منابع‌ تحقیق‌ در مدیریت‌ اسلامی‌.    .8
3-2- تعاریف مدیریت    8
4-2- مهمترین اهداف مدیریت عبارتنداز:    9
5-2- مفاهیم مدیریت ورهبری اسلامی    10
6-2- اهداف مدیریت اسلامی    10
7-2- جایگاه نهج البلاغه    11
8-2- معرفی مالک اشتر     13
1-8-2- گوشه ای از زندگی مالک    13
       2-8-2- معرفی مالک اشتر در کلام امیرالمؤمنین (ع).14
9-2- سابقه و کیفیت تکوین مدیریت    16
1- 9-2- چارلز باباژ     17
2-9-2- نظریه اصول گرایان (وظیفه گرایان )    17
3-9-2- نظریه بوروکراسی وبر    17
4-9-2- نهضت روابط انسانی    18
5-9-2- نظریه تقویت رفتار    19
6-9-2- نظریه برابری    19
7-9-2- نظریه انتظار    19
8-9-2- تئوری مسیر – هدف    19
9-9-2- الگوی رهبری مشارکتی    20
10-9-2- مدل منطقی وعقلایی در تصميم گيري    20
11-9-2- نظریه عقلانی محدود و رضایتمندی    21
12-9-2- ویژگی های کمال مدیریت    22
13-9-2- نظریه سیستمی    22
1-2- نظریه پردازان مدیریت اسلامی    23
1- 1-2- نظریه های متقدم مدیریت اسلامی    24
- ندیشه غزالی طوسی    24
- اندیشه ابن خلدون    25
- ابونصر فارابی(339-259 ه.ق)    27
- ابن جماعه (733- 639 ه.ق)    28
- ابن تیمیه    29
- امام فخر رازی( 606- 536 ه.ق)    30
- ابویوسف    31
- ابن مقفع    32
- -جاحظ    33
- باقلانی مالکی ( متوفی 403 ه.ق )    34
- ابوالحسن‌ ماوردی‌    35
- ابوعلی سینا    36
- ابن قتیبه    38
- ابن طاهر بغدادی    38
2-1-2- نظریه های متأخر مدیریت اسلامی    39
- -نظریه رشد شهید علامه مطهری    39
- رویکرد نظری اصول گرایی    40
- رویکرد نظری اخلاق و ویژگی های مدیران اسلامی    42
- رویکرد وظایف مدیران مسلمان    43
- رویکرد تأثیر ارزش های اسلامی بر مدیریت    44

 

 

فصل سوم :  روش تحقیق    46
1-3- روش تحقیق    47
2-3- انواع طرح های تحقیق کیفی    48
3-3- روش نظریه برخاسته از داده ها (grounded thery):    48
1-3-3- طرح سیستماتیک    50
2-3-3- طرح نوخاسته    51
3-3-3- -طرح سازاگرا    51
4-3- روش و ابزار گردآوری اطلاعات    52
5-3- روایی (validity) و پایایی (Reliability)    52

 

 

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها    54
1-4- مدلسازی مدیریت اسلامی بر مبنای عهدنامه مالک اشتر    55
2-4- دلایل انتخاب عهدنامه مالک اشتر برای مدلسازی مدیریت اسلامی    55
3-4- رویکرد نظریه برخاسته از داده ها    55
4-4- روند اجرای پژوهش    56
5-4- خصوصیات شخصی لازم وضروری در مدیریت اسلامی چیست؟    56
1-5-4- مفهوم تقوا    57
2-5-4- مفهوم عدل و عدالت    60
3-5-4- مفهوم تدبیر    62
4-5-4- مفهوم شرح صدر    64
- ضرورت وجود شرح صدر در مدیریت    65
6-4- زمینه های لازم برای شکل گیری مدیریت اسلامی کدامند؟    66
1-6-4- مفهوم مشروعیت    67
2-6-4- مقبولیت مردمی    68
7-4- برمبنای عهدنامه مالک اشتر مدیریت اسلامی چه وظایفی دارد؟    69
1-7-4- مدیریت منابع انسانی    72
2-7-4- سازماندهی:    74
3-7-4- برنامه ریزی    76
4-7-4- مدیریت منابع مالی    79
5-7-4- مدیریت ارتباطات و اطلاعات    82
- تعریف ارتباطات    82
- تعریف سیستم های اطلاعاتی    82
8-4- مقوله هسته ای و اصلی فرآیند مدیریت اسلامی چه نام دارد؟    85
1-8-4- تصمیم گیری    93
9-4- مدیریت اسلامی چه اهدافی را دنبال می کند؟    96
1- 9-4- عمران    96
2-9-4- امنیت    97
3-9-4- هدایت و ارشاد:    100
4-9-4- رفاه    101
10-4- مقوله های زمینه ای تأثیر گذار بر مدیریت اسلامی کدامند؟    103
1-10-4- دلبستگی اعضای سازمان    105
2-10-4- میزان وفاداری مردم    107
3-10-4- میزان جذابیت پیامد ها    109
4-10-4- قدرت عوامل ذی نفوذ    110
11-4- متغیر های میانجی تأثیرگذار بر مدیریت اسلامی کدامند؟    110
1-11-4- عوامل سیاسی    110
2-11-4- عوامل فرهنگی    111
3-11-4- عوامل طبیعی    112
4-11-4- عوامل اقتصادی    112

نتیجه گیری    112

 


فصل پنجم : یافته ها ونتایج    114
1-5- دستاوردهای پژوهش    115
1-1-5- فرآیند مدیریت علوی    115
          - ویژگیهای لازم مدیر در مدیریت علوی115

         -  مقوله های زمینه ای مؤثر بر مدیریت علوی117

        - راهبردهای مدیریت علوی118

        - مقوله ی هسته ای مدیریت علوی118

       - پیامدهای مدیریت علوی.120 

      - متغیرهای میانجی مؤثر بر مدیریت علوی120

2-1-5- فرایند تصمیم گیری علوی    124
3-1-5- الگوی رهبری تناسبی    127
4-1-5- عوامل قدرت و نفوذ به عنوان عوامل مؤثر بررهبری    129
2-5- نتیجه گیری    130
3-5- پیشنهاها    131
4-5- قلمرو و محدودیت های تحقیق    132
فهرست منابع    133


فهرست جداول
جدول (1-3) : مقایسه ویژگی های روش های کیفی و کمی(خاکی،همان،134)    47
جدول1-4 : خصوصیات شخصی لازم درمدیریت اسلامی(مقوله تقوا)    56
جدول 2-4 : خصوصیات شخصی لازم در مدیریت اسلامی (مقوله عدالت)    59
جدول 3-4:خصوصیات شخصی لازم در مدیریت اسلامی (مقوله تدبیر)    61
جدول 4-4 : خصوصیات شخصی لازم در مدیریت اسلامی (مقوله شرح صدر)    63
جدول 5-4 :مقوله مقبولیت مردمی و مشروعیت قانونی    66
جدول 6-4 :مقوله مدیریت منابع انسانی    69
جدول7-4 :مقوله سازماندهی    73
جدول8-4 : مقوله برنامه ریزی    75
جدول9-4 : مقوله مدیریت اموال عمومی    78
جدول 10-4 :مقوله ی مدیریت ارتباطات و اطّلاعات    80
جدول 11-4 :مقوله تصمیم گیری    85
جدول12-4:مقوله ی عمران    96
جدول13 -4: مقوله ی امنیت    97
جدول 14-4 :مقوله ی هدایت و ارشاد    98
جدول 15-4 :مقوله ی رفاه    101
جدول شماره16-4: مقوله دلبستگی اعضای سازمان    103
جدول 17-4 :مقوله ی میزان وفاداری مردم    106
جدول 18-4 : مقوله میزان جذابیت پیامد ها    108
جدول 19-4 :مقوله ی قدرت عوامل ذی نفوذ    110
جدول 20-4 :مقوله ی عوامل سیاسی    110
جدول 21-4 :مقوله ی عوامل فرهنگی    111
جدول 22-4 :مقوله ی عوامل طبیعی    111
جدول 23-4 :مقوله ی عوامل اقتصادی    112



فهرست اشکال
شکل 1-3: (نمودار کدگذاری محوری)    50
شکل 1-4 : نمودار محوری تقوا    58
شکل 2-4 : نمودار محوری عدالت    61
شکل 3-4 : نمودار محوری تدبیر    63
شکل 4-4 : نمودار محوری شرح صدر    66
شکل 5-4 : نمودار محوری مقبولیت مردمی و مشروعیت قانونی    69
شکل 6-4 :نمودار محوری مدیریت منابع انسانی    73
شکل 7-4: نمودار محوری سازماندهی    75
شکل 8-4 : نمودار محوری برنامه ریزی    78
شکل9-4 : نمودار محوری مدیریت اموال عمومی    80
شکل10-4 نمودار محوری فرآیند ارتباطات    84
شکل 11-4:فرایند مدیریت ارتباطات و اطلاعات    84
شکل 12-4: فرایند تصمیم گیری علوی    95
شکل 13-4 : نمودار محوری عمران    97
         شکل 14-4: نمودار محوری امنیت.98
شکل15-4 :نمودار محوری هدایت و ارشاد    100
         شکل16-4: نمودار محوری رفاه.103
شکل 17-4: نمودار محوری میزان وفاداری مردم به حکومت    108
شکل 1-5:فرآیند مدیریت علوی    122
شکل 2-5: فرآیند تصمیم گیری علوی    123
شکل 3-5:پیوستار رهبری تناسبی    127